Muzeum Narodowe w Lublinie

Chcielibyśmy, aby przesłaniem wystawy stałej muzeum stało się poznanie historii Kresów. Wyszliśmy z założenia, że człowiek nie jest w stanie zrozumieć, kim jest, do czego przynależy, co stanowi o jego tożsamości, z czego powinien być dumny, bez zrozumienia własnych korzeni. To właśnie przynależność była na ziemiach wschodnich kwestią wyboru i powodem do dumy, a kulturę polską uznawano w ówczesnej Europie za jedną z najatrakcyjniejszych. Chcemy stworzyć swoiste centrum informacyjno-badawcze, z którego będą mogli korzystać naukowcy oraz ci, którzy poszukują korzeni własnych rodzin.

Budując scenariusz ekspozycji wystawy stałej, tworzymy także strategię placówki. Myślimy o faktach, wydarzeniach i postaciach, jakie powinniśmy ukazać z naukowego punktu widzenia, ale także o emocjach i wrażeniach, jakie wywoła zetknięcie się z pojęciem „Kresy”. Należy pamiętać, że do tego miejsca przyjdą zarówno mieszkańcy Lublina, jak i turyści z różnych zakątków świata. Dlatego narracja, jaką przedstawimy, musi w jasny i uporządkowany sposób przenosić widza w przeszłość i pozwolić na zrozumienie teraźniejszości.

Ekspozycję wystawy stałej chcemy zbudować wokół sześciu głównych wątków – będzie miała charakter interdyscyplinarny i obejmie nie tylko dzieje historyczne, ale także nierozerwalnie związane z nimi dzieje kultury.

Nasz zespół za bardzo istotne uznaje także określenie terytorialności wystawy stałej, a właściwie jej topografię. Ekspozycja musi oddawać zmieniający się w czasie zasięg geograficzny terenów, podziały administracyjne na województwa czy ziemie.

1. Pierwszym wątkiem będzie hasło KORZENIE. Ta część ekspozycji ma na celu wprowadzenie odbiorców do świata dziedzictwa kulturowego Kresów, ukazanie pogranicza polsko-ruskiego w X–XIII wieku i jego różnorodności kulturowej. Chcemy, aby zwiedzający poznali odpowiedź na pytanie, co dały nam Kresy? Aby identyfikowali je zarówno z miejscami, bogactwem naturalnym, twórcami, legendarnymi dowódcami, jak i z historią własnych rodzin.

2. Kolejnym wątkiem będzie TOŻSAMOŚĆ I JEDNOŚĆ. Chcemy ukazać państwo jagiellońskie, które symbolizowało, szczególnie na wschodzie, kraj wielu wyznań, narodowości i języków. W tym kontekście chcemy skupić się na zawarciu unii lubelskiej, która ma zostać przedstawiona jako symbol praw, wolności, integracji, tolerancji i równości. Kresy, czy inaczej ziemie wschodnie, zaczęły w tym okresie odgrywać rolę bramy łączącej Wschód z Zachodem. Dziś często taką rolę przypisuje się Lublinowi.

3.Trzecim wątkiem będzie BOGACTWO I RÓŻNORODNOŚĆ. Z jednej strony bogactwo naturalne kresów, z drugiej ogromna otwartość ich współczesnych mieszkańców sprawiły, że tereny te były niezwykle ciekawe. Przesłaniem zawartym w tej części ekspozycji chcielibyśmy nawiązać przede wszystkim do XVII i XVIII wieku.  Tym wiekom klęsk i zwycięstw towarzyszył niezwykle dynamiczny rozwój kultury. Dzieła z tego okresu powstałe na ziemiach wschodnich – piękne rezydencje, wytwory rzemiosła, rzeźba, malarstwo sprawiają, że to kultura materialna opowiada dziś historię. Poprzez sztukę użytkową, a także znaną powszechnie architekturę będziemy chcieli przenieść zwiedzających do świata, który asymiluje różnorodność od przybyszów, a jednocześnie przyciąga własną siłą i indywidualnością. Celem narracji tej części wystawy będzie zarówno budowanie dumy, jak i samoświadomości zwiedzających. Historia braci Sobieskich – Jana i Marka, którzy wybrali się ze wschodu w podróż do Europy, to opowieść o kulturze sarmackiej, własnej tożsamości, niezwykłej otwartości i mądrości.

4. Chcemy także w naszej wystawie opowiedzieć o TOLERANCJI. Miała ona szczególne znaczenie właśnie tam, na wschodzie. Dzięki prawom nadanym przez konfederację warszawską wszystkie mniejszości religijne uzyskały równouprawnienie w traktowaniu, a tym samym mogły się rozwijać i żyć obok siebie w duchu wzajemnego szacunku. Wszystko to budowało dziedzictwo kulturowe Kresów.

5. Kolejnym, piątym już wątkiem naszej opowieści o Kresach będzie hasło ATRAKCYJNOŚĆ. Z jednej strony rozumiane jako siła asymilacji kultury polskiej, bowiem wiele narodowości z wyboru przyjmowało nasza kulturę. Z drugiej zaś, w okresie 20-lecia międzywojennego, atrakcyjność rozumiana jako symbol życia artystycznego czy wręcz nowoczesności. Opowieść o atrakcyjności Kresów to historia rodzącej się wyjątkowości, romantyzmu, patriotyzmu, przestrzeni w literaturze, „tutejszości” czy pejzażu wewnętrznego.

6. Patrząc na chronologię, narracja wystawy stałej będzie się koncentrowała na początkach kształtowania się terenów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, który przypadł na wiek XIV. Zgodnie z przyjętymi założeniami opowieść o Kresach będzie kończył wybuch II wojny światowej, który oznaczał dla ziem wschodnich koniec administracyjnej przynależności do państwa polskiego. Jednak epilogiem wystawy będzie ostatni, szósty wątek, czyli PAMIĘTANIE, PRZEMIJANIE I TRWANIE. Chcemy w odwiedzających wzbudzić nostalgię, dumę, tęsknotę, ale także głód wiedzy. Pragniemy, aby historyczny koniec opowieści o Kresach był jednocześnie początkiem przywracania pamięci o tych, którzy tam żyli, tworzyli, mieszkali, ginęli i umierali. Przecież losy każdego z nich to tematy do scenariuszy niezliczonych kolejnych wystaw.

Prezentowana wizja, misja i cel muzeum są oddane do Państwa dyspozycji. Ta publiczna prezentacja naszej pracy to także początek konsultacji społecznych i zaproszenie do dyskusji, które kieruję do środowiska naukowego, muzealników, nauczycieli, osób zajmujących się turystyką, a także szeroko rozumianych środowisk kresowych w Polsce i poza jej granicami. Zapraszamy serdecznie do lektury materiałów, które przygotowaliśmy. Uwagi, pomysły czy spostrzeżenia prosimy kierować bezpośrednio do naszego zespołu lub drogą mailową na adres: konsultacje@muzeumlubelskie.pl

Pod dyskusję chcemy poddać zarówno treści, z którymi się dziś Państwo zapoznacie, jak i nazwę nowo tworzonej placówki. „Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej”, „Muzeum Kresów”, czy może „Dziedzictwo Kresów”? Jak ostatecznie zostanie nazwana instytucja? Nie wiem. Mam nadzieję, że dzięki dyskusjom, rozmowom, debatom uda się nam wspólnie odpowiedzieć na to i wiele innych pytań oraz wcielić w życie wiele pomysłów. Zapraszamy do wspólnego budowania nowej instytucji kultury.

Dr Katarzyna Mieczkowska
Dyrektor Muzeum Narodowego w Lublinie