Muzeum Narodowe w Lublinie

DAWNY LUBLIN "ALBUM LUBELSKIE" ADAMA LERUE

Album Lubelskie wydany w latach 1857–1859 w warszawskim Zakładzie Litograficznym Adolfa Pecqa i S-ki.

Autor wpisu: Małgorzata Surmacz

Album Lubelskie wydany w latach 1857–1859 w warszawskim Zakładzie Litograficznym Adolfa Pecqa i S-ki jest cennym źródłem do ikonografii Lublina i regionu. Składa się z dwóch części (oddziałów). Do pierwszej weszło 16 widoków Lublina. odbitych w 1857 r., zamieszczonych w 4 poszytach. Ryciny przedstawiają najważniejsze zabytki Lublina. Pomysłodawcą malowniczego, litograficznego dziełka był pochodzący z Lubelszczyzny Adam Lerue. Grafiki, na podstawie opracowanych przez niego rysunków, wykonali dwaj artyści litografowie: Juliusz Cegliński (14 widoków) i Władysław Walkiewicz (2 widoki).

Adam Lerue (1825–1863) - rysownik, malarz, litograf, jeden z najbardziej zasłużonych artystów w zakresie inwentaryzacji zabytków polskich. Jako uczeń warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych latem 1846 r. pracował dla Delegacji do opisywania zabytków starożytności w Królestwie Polskim, której przewodniczył Kazimierz Stronczyński. W latach 1850–1853 Lerue odbywał z Delegacją podróże artystyczne, m.in. po Guberni Lubelskiej, wykonując rysunki i widoki akwarelowe cennych obiektów.

Julian Cegliński (1827–1910) - malarz, grafik. W latach 1844–1850 studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Odbywał wędrówki artystyczne po kraju. Pracował w zakładach cynkograficznych Banku Polskiego w Warszawie oraz zakładach litograficznych Adolfa Pecqa, Maksymiliana Fajansa i Adama Dzwonkowskiego. Współpracował z „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Współtworzył Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych.

Władysław Walkiewicz (1833–1900) - rysownik, ilustrator i litograf. Słuchacz Wydziału Malarstwa Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Współpracownik Adolfa Pecqa, Adama Dzwonkowskiego, Józefa Ringa i Maksymiliana Fajansa oraz Litografii Banku Polskiego. W 1870 r. otworzył własna pracownię. Uwieczniał widoki miast - gubernialnego Lublina, przemysłowej Łodzi i innych. Był twórcą portretów słynnych Polaków i scen historycznych.

Tekst: Renata Bartnik (Muzeum Lubelskie)
Tłumaczenie: Anna Miączewska (UMCS)

ENG


1. Kościół i szpital przy Krakowskim Przedmieściu, lit. J. Cegliński Fragment Krakowskiego Przedmieścia z zespołem zabudowań świętoduskich (kościół Świętego Ducha wraz ze szpitalem uposażony w 1419 r., wzniesiony poza murami miasta). Od lewej: Brama Świętoduska (zburzona w 1858 r.), zabudowania szpitalne (rozebrane w 1858 r.) oraz kościół Świętego Ducha z fasadą zwieńczoną barokowym szczytem i neogotycką wieżą. Za nią zarys wieży Nowego Ratusza. Po prawej kamienice Krakowskiego Przedmieścia. W tle Brama Krakowska.	2. Brama i Szpital Świętego Ducha, lit. J. Cegliński Widok Bramy Świętoduskiej i pozostałości Szpitala Świętego Ducha utrwalony od strony ul. Zielonej. Pokazuje bramę i szpital przed rozbiórką w 1858 r. Po prawej kamienice przy ul. Świętoduskiej (obecnie przebudowane).	3. Magistrat miasta, dawniej kościół, lit. J. Cegliński Nowy Ratusz wzniesiony w latach 1827–1828 na zrębach murów spalonego kościoła i klasztoru Karmelitów Bosych (obecnie Urząd Miasta Lublin). Widok z perspektywy ul. Królewskiej (dawne Korce, przy których usytuowane były dwory i pałace). Na pierwszym planie odcinek szerokiej ulicy. Po lewej narożna kamienica (obecnie bez łamanego dachu, podwyższona o jedno piętro). Za Ratuszem sylweta kościoła Świętego Ducha.

4. Brama Krakowska, lit. J. Cegliński Brama Krakowska – najlepiej zachowany fragment średniowiecznych murów miasta – z perspektywy Krakowskiego Przedmieścia. Uwagę zwracają nieistniejące dziś galeria z balustradą i umieszczona wyżej tarcza zegarowa. Po lewej fragment monumentalnego portyku Nowego Ratusza. Za nim kamienica rozebrana w 1939 r. Po prawej ciąg kamienic Krakowskiego Przedmieścia.	5. Rynek i ulica Grodzka, lit. J. Cegliński Fragment Rynku – widok w kierunku ul. Grodzkiej. Po prawej gmach Trybunału Koronnego (Stary Ratusz) w klasycystycznej szacie, którą otrzymał po przebudowie w 1781 r. W głębi część elewacji kamienicy Chociszewskich (dziś z attyką zrekonstruowaną w 1954 r.). Po lewej kamienice północnej pierzei Rynku i ul. Grodzkiej. Na brukowanym placu studnia rozebrana około 1931 r.	6. Kamienica Konopniców (tzw. Sobieskich), lit. J. Cegliński Najpiękniejsza i najcenniejsza kamienica lubelska (Rynek 12). Wyróżnia się bogatą, wysokiej klasy dekoracją rzeźbiarską fasady, nawiązującą do manieryzmu niderlandzkiego. Wzniesiona w XV w., gruntownie przebudowana w latach 1597–1614. W 1 poł. XIX w. pozbawiona trzeciego piętra, które ponownie nadbudowano w 1939 r. i zwieńczono pseudorekonstrukcją attyki.

7. Ulica Złota z kościołem Dominikanów, lit. J. Cegliński Fragment brukowanego Rynku przechodzący w wąską uliczkę Złotą (dawniej Świętego Stanisława lub Dominikańska) prowadzącą do kościoła Dominikanów. Po lewej zwarty ciąg kamienic z kamienicą przy ul. Złotej 2, która obecnie nie ma szczytu. Po prawej fragment narożnej kamienicy „Pode lwami” (dawniej z attyką zdobioną figurami lwów).	8. Pomnik nagrobny Piotra i Mikołaja Firlejów w kościele Dominikanów, lit. J. Cegliński Kościół i klasztor Dominikanów należa do najstarszych i najcenniejszych założeń sakralnych Lublina. Początki świątyni sięgają 2 poł. XIII w. Na wyróżnienie zasługuje kopułowa kaplica św. Dominika (Firlejowska) z renesansowym nagrobkiem Mikołaja (zm. 1526 r.) i Piotra (zm. 1553 r., syn Mikołaja) Firlejów, wykonanym w krakowskim warsztacie Jana Mario Padovana. Przedstawiciele wybitnego rodu magnackiego, związanego z Lubelszczyzną, uwiecznieni są w postaci półleżących rycerzy.	9. Widok na zamek od ulicy Kowalskiej, lit. J. Cegliński Wzgórze Zamkowe z perspektywy zabudowanej kamienicami brukowanej ul. Kowalskiej, widziane od strony ul. Nowej (dzisiejsza Lubartowska). W głębi gmach więzienia wzniesiony w 1826 r. w miejscu dawnego gotyckiego zamku z poł. XIV w. Ponad nim widoczna górna część donżonu (najstarsza zachowana romańska budowla Lublina) i późnorenesansowy szczyt Kaplicy Trójcy Świętej (najcenniejszy zabytek Lublina z XIV w.).

10. Kaplica Trójcy Świętej na zamku królewskim, lit. J. Cegliński Widok wnętrza gotyckiej kaplicy z centralnym filarem w nawie, wspierającym żebrowe sklepienie. Przy ścianie zachodniej chór, pod nim z lewej basztka maskująca klatkę schodową. Widoczne nieistniejące dziś ławki (w nawie przed basztką i w prezbiterium) oraz posadzka (z płyt kamiennych w prezbiterium i z cegły w nawie). Na ścianach i sklepieniu odsłonięte słynne freski bizantyńsko-ruskie z 1418 r.	11. Kolegiata św. Michała, lit. J. Cegliński Widok niezachowanego parafialnego kościoła pw. Świętego Michała Archanioła (usytuowany w najstarszej części Starego Miasta, fundowany przez Leszka Czarnego w 1282 r., rozebrany w poł. XIX w.). W tle otaczające kościół zabudowania i Cekhaus – baszta w murach miejskich, w której przechowywano hakownice, kule i proch. Wizerunek kościoła został utrwalony w 1844 r. Widoczny na litografii barokowy hełm z latarnią w 1844 r. już nie istniał. Został zapewne skopiowany z rysunku znajdującego się w Rządzie Gubernialnym.	12. Kościół Jezuitów (katedra), kolegium, szkoły i tzw. Wieża Trynitarska, lit. J. Cegliński Widok na zespół pojezuicki wznoszony od 1586 r. na zewnątrz murów miejskich. Kościół (od 1823 r. katedra), kolegium i neogotycka tzw. Wieża Trynitarska ukazane od strony zachodniej. Porządkując teren w 1815 r., rozebrano dwa skrzydła zabudowań jezuickich i utworzono plac przed katedrą. W 1845 r. przebudowano fasadę świątyni, zmieniając wcześniejszy projekt Antoniego Corazziego na czterokolumnowy portyk z trójkątnym frontonem.

13. Kościół Bernardynów, lit. J. Cegliński Zespół pobernardyński, wzniesiony poza murami miasta, powstawał od 1460 r. Obecny, późnorenesansowy kościół wzniesiony w latach 1602–1607 po przebudowie późnogotyckiej budowli. Klasycystyczna fasada z 1827 r. została przekształcona w latach 1858–1860. W tle świątyni okoliczne zabudowania. Po lewej ul. Bernardyńska, z prawej dojazd do pałacu Tarłów. Na pierwszym planie, przed kościołem rozległy skwer i fragment wybrukowanego w 1838 r. placu targowego. W 1857 r. nazwano go Bernardyńskim.	14. Kościół Brygidek pw. Matki Boskiej Zwycięskiej, lit. W. Walkiewicz Widok kościoła wzniesionego wraz z klasztorem w latach 1412–1426 poza murami miejskimi, jako votum króla Władysława Jagiełły po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem. W ich pobliżu na początku XIX w. poszerzono ulicę i utworzono plac Namiestnikowski, gdzie odbywały się jarmarki (dzisiejszy skwer i budynek Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS). W głębi widoczna wieża Nowego Ratusza oraz pałac Parysów (ul. Bernardyńska 3), wzniesiony prawdopodobnie w XVII w.	15. Zespół kapucynów i pomnik Unii Lubelskiej, lit. J. Cegliński Widok z perspektywy obecnego pl. Litewskiego na otoczone parkanem założenia Kapucynów (wzniesione w latach 1726–1733). Po lewej za murem klasztornym ogrody zakonu. W głębi bryła kościoła pobrygidkowskiego. Na pierwszym planie plac z siecią alejek i pomnik Unii Lubelskiej. Ustawiony na kopcu obelisk stanął w 1826 r. w miejscu wcześniejszego, rozebranego w 1819 r. Plac Litewski od XIX w. stanowi nowe centrum Lublina. Jego nazwa przypomina stacjonującą tu według tradycji szlachtę litewską przybyłą na sejm w 1569 r.

	16. Krakowskie Przedmieście w Lublinie, lit. W. Walkiewicz Krakowskie Przedmieście, główna ulica Lublina, z tzw. Wieżą Trynitarską w odległej perspektywie. Po prawej ciąg kamienic o różnej wysokości, za którymi widoczne są szczyt i wieże kościoła katedralnego. Po lewej na rogu ulic Poczętkowskiej (obecnie Staszica) i Krakowskiego Przedmieścia tzw. kamienica Magierskiego i Wilczyńskiego z rozpoznawalną markizą nad sklepem.