Muzeum Narodowe w Lublinie

Oddział Martyrologii "Pod Zegarem"powstał w 1979 r. z inicjatywy Klubu byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i "Pod Zegarem". Od początku swego istnienia mieści się w celach byłego aresztu gestapo przy ul. Uniwersyteckiej 1 w Lublinie. Uroczyste otwarcie Oddziału odbyło się 23 września 1979 r. i było najważniejszym punktem Ogólnopolskiego Zjazdu byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego. Scenariusz ekspozycji opracowała Alina Gałan, a oprawę plastyczno-przestrzenną zrealizował Brunon Nagrodzki. Pracownia Konserwacji Zabytków przeprowadziła w dwóch celach prace konserwatorskie i zabezpieczyła inskrypcje pozostawione przez więźniów na ścianach. Odtworzono jedną z cel oraz karcer-ciemnię. W pozostałych pięciu celach tak usystematyzowano materiał, by dawał pełny obraz stosowanego przez Niemców na Lubelszczyźnie terroru. W kolejnych latach Oddział powiększył swoje zbiory, pozyskując równocześnie dodatkową powierzchnię ekspozycyjną. W 1990 roku jednostka wojskowa przekazała jeszcze dwie cele, w których urządzono wystawę poświęconą więźniom Zamku Lubelskiego z lat 1944-1954. Dzięki staraniom Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i "Pod Zegarem" 16 lutego 1991 roku Oddział Martyrologii udostępnił stałą ekspozycję pt. Martyrologia młodzieży Lublina i harcerstwa Lubelszczyzny 1939-1945. Wystawa została zrealizowana ze zbiorów przekazanych przez Sławomira Litwińskiego i Kazimierza Jarzembowskiego, na podstawie ich scenariusza.

Budynek przy ul. Uniwersyteckiej w Lublinie potocznie zwany podczas okupacji „Pod Zegarem” (nad głównym wejściem znajduje się zegar) wybudowany został w latach 1928-1930 z przeznaczeniem na siedzibę Urzędu Ziemskiego. Był to budynek trzypiętrowy nowocześnie wyposażony. Przed wojną w jego pomieszczeniach pracowało 150 urzędników stałych i ok. 100 pracowników sezonowych. Z chwilą przejęcia gmachu przez gestapo, w roku 1940 wnętrze jego zostało przebudowane i dostosowane do zadań i potrzeb Geheime Staatspolizei. Parter i piętra przeznaczone zostały na biura, gdzie m.in. przeprowadzane były przesłuchania. Natomiast piwnice od strony Uniwersyteckiej przebudowano tworząc w nich cele więzienne. Było ich łącznie 14, w tym trzy ciemnie, ponadto znajdowało się pomieszczenie dla wartowników pełniących służbę w podziemiach. Większość cel położona była wzdłuż jednej ściany korytarza od strony ulicy Uniwersyteckiej. Oznaczone były numerami: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 i D-1 (Dunkellzelle-1) czyli ciemnica. Była to bardzo mała cela, szerokość jej wynosiła ok. 75 cm. Dwie z wymienionych cel przeznaczone były dla kobiet. Większość tych cel była o wymiarach: długość 340 cm, szerokość 279cm,wysokość 238 cm. Po drugiej stronie korytarza, od strony podwórza, naprzeciwko celi nr 6 znajdowała się duża cela oznaczona nr 12. Naprzeciwko cel 4 i 5 położona, była druga ciemna cela, niemal trzykrotnie większa, od tej, która znajdowała się od strony ul. Uniwersyteckiej. Do ściany dużej ciemnicy przylegała najmniejsza Dunkellzelle, będąca raczej załomem muru, w którym przebiegały rury kanalizacyjne i wodociągowe. Kapiąca z nich woda była dla więzionych tam ludzi dodatkowym elementem tortur.