Muzeum Literackie im. Józefa Czechowicza jest oddziałem Muzeum Lubelskiego w Lublinie. Projekt organizacji tej placówki zrodził się pod koniec lat pięćdziesiątych w miejscowym środowisku literackim. Z wnioskiem wystąpili żyjący jeszcze wówczas przyjaciele Czechowicza: Feliks Araszkiewicz, Konrad Bielski, Wacław Gralewski i Kazimierz Andrzej Jaworski, którzy deklarowali przekazanie posiadanych rękopisów, pamiątek oraz książek z dedykacjami poety.
Pomysł ten został życzliwie przyjęty przez ówczesne władze miejskie. Idea utworzenia tej placówki urealniła się w latach 1963 - 1965, kiedy Tadeusz Kłak - ówczesny kierownik Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie - zebrał sporą ilość dokumentów, listów oraz rękopisów Józefa Czechowicza i na ich podstawie opracował pierwszy projekt scenariusza stałej wystawy muzealnej.
Muzeum zostało otwarte 9 września 1968 roku w dwudziestą dziewiątą rocznicę śmierci autora “nuty człowieczej”. Przez prawie trzydzieści lat swojej działalności mieściło się w zabytkowym, poklasztornym budynku przy ulicy Narutowicza 10. W 1999 roku utraciło swoją dotychczasową siedzibę, a po trzech latach pracy w siedzibie tymczasowej w Dworku Wincentego Pola i jednoczesnego remontu nowego lokalu - 9 września 2002 roku - zainaugurowało działalność w kamienicy przy ulicy Złotej 3, ofiarowanej miastu na cele kulturalne przez zasłużoną dla Lublina rodzinę Riabininów.