Muzeum Narodowe w Lublinie

W pierwszym okresie istnienia Muzeum najistotniejszy był dar dr. Aleksandra Jaworowskiego oraz przekaz Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego (zbioru numizmatycznego po Łopacińskim). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. jednym z istotniejszych przekazów był uczyniony przez Towarzystwo Lekarzy Lubelskich zbioru monet po zmarłym kolekcjonerze dr. Stanisławie Dobruckim. W jego skład wchodziły m. in. 24 monety złote, w tym takie rzadkie jak dukat gdański Zygmunta Augusta z 1551 r., 5-dukatowa donatywa gdańska Jana Kazimierza z 1654 r. czy dukat koronny tego władcy z 1652 r. Duże znaczenie posiadał też dar dr. Wacława Lasockiego. Początkowo istniał odrębny dział, którym opiekował się dr Aleksander Jaworowski aż do śmierci w 1924 r. Następnie, przynajmniej od 1938 r. numizmatyka weszła w skład Działu Historii. W okresie międzywojennym starano się uporządkować zbiory, do których wchodziły monety, banknoty, medale i sfragistyka. Założono, przynajmniej do monet i medali księgi inwentarzowe. Zrealizowano też dwie stałe wystawy numizmatyczne: jedną od 1923 r., drugą po 1931 r.

Okupacja hitlerowska także w numizmatyce przyniosła straty. Ze względu na zaginięcie przedwojennych ksiąg inwentarzowych trudno ocenić jak wielkie, ale na pewno utracono monety starożytne, wczesnośredniowieczne oraz bardziej reprezentacyjne z nowożytnych, takie jak talary. Według relacji Wiktora Ziółkowskiego, późniejszego dyrektora Muzeum, Niemcy wynieśli z gmachu Muzeum w dniu 29 marca 1940 r. dwie paczki z numizmatyką. Złoto II wojnę światową przetrwało, zakopane w kościele SS. Szarytek. Zaginęło w niewyjaśnionych okolicznościach w latach 50-tych ubiegłego wieku. Straty te starano się uzupełnić poprzez zakupy.
    

W okresie powojennym numizmaty wpisano początkowo do księgi ewidencyjnej wspólnej z Działem Sztuki. W lipcu 1958 r. powstał Gabinet Numizmatyczny, którego prowadzenie powierzono mgr. Henrykowi Wojtulewiczowi (kierował nim do kwietnia 1998 r.). Od 1 stycznia 1961 r. Gabinet został włączony do nowo powstałego Działu Historycznego, a od 1964 r. całkowicie wyodrębnił się i od tego momentu jest samodzielną jednostką. Zajmuje się gromadzeniem muzealiów, ich ewidencją i opracowaniem naukowym nie tylko w formie kart, lecz także publikacji. Zbiory w stosunku do przedwojennych ponad dwukrotnie wzrosły w odniesieniu do monet, pozyskano też szereg skarbów z terenu Lublina i Lubelszczyzny. Kolekcję medali praktycznie stworzono na nowo, podobnie jak kolekcję banknotów, wobec niewielkiej ilości zbiorów przedwojennych. Starano się gromadzić przede wszystkim monety polskie i z Polską związane, ale nie tylko. Jedynie zbiory sfragistyczne nie uległy prawie żadnym zmianom.

Do lat 90-tych XX w. w Gabinecie prowadzono także konserwację monet i medali. Obecnie zajmuje się tym Pracownia Konserwacji Ceramiki i Metali, a konserwacją banknotów Pracownia Malarstwa, Papieru i Skóry.

Zrealizowano szereg wystaw czasowych, tak w Muzeum, jak i poza nim, zarówno ze zbiorów własnych oraz sprowadzonych. Użyczano też eksponaty na wystawy innym placówkom, nie tylko muzealnym.

Pracownicy udostępniają osobom zainteresowanym literaturę numizmatyczną. Nie zajmują się jednak wyceną zabytków, lecz ich określeniem. Gromadzą ponadto informacje o znaleziskach z terenu Lubelszczyzny. Prowadzą także działalność popularyzatorską i edukacyjną. Zbiory numizmatyczne udostępniane są dla celów badawczych instytucjom i osobom szczególnie zainteresowanym po uzyskaniu zgody Dyrekcji Muzeum i wcześniejszym uzgodnieniu terminu z pracownikiem opiekującym się nimi.