Muzeum Narodowe w Lublinie

Stanowisku w Nieszawie Koloni nadano numer 5/9 na obszarze AZP 82-74 i postanowiono objąć ratowniczymi badaniami wykopaliskowymi.
Archeolodzy z Muzeum Lubelskiego po raz pierwszy podjęli tam prace w 1986 roku, które kontynuowali w latach: 1996-2000, 2003, 2006 i 2008). Doprowadziły one do częściowego rozpoznania osady datowanej od II do początków V wieku naszej ery. Badania finansowano z funduszy Muzeum Lubelskiego w Lublinie i Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Swego wsparcia udzieliły także Instytut Archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz władze Gminy Józefów nad Wisłą. W roku 2006 i 2008 badania prowadzono w ramach projektów dofinansowanych ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Na podstawie wykopalisk oraz nieinwazyjnych badań geofizycznych można oszacować, że starożytna osada miała powierzchnię około 1 – 1.2 ha . Do 2008 roku, na zbadanym wykopaliskowo obszarze o powierzchni 2215,8 m2 odkryto 118 obiektów archeologicznych. Można wśród nich wyróżnić: 75 gospodarczych, 11 o przypuszczalnie mieszkalnym charakterze oraz 32 paleniska i piece. Dominującą formą obiektów mieszkalnych, a także niektórych gospodarczych były drewniane konstrukcje wsparte na słupach. Zarejestrowano 337 dołków posłupowych. Zgromadzono około 40 tysięcy zabytków, wśród których większość stanowią fragmenty naczyń glinianych, polepa i kości zwierzęce. Są też przedmioty charakterystyczne, tak zwane wydzielone, do których zaliczają się ozdoby i narzędzia wykonane z kamienia, kości, szkła, bursztynu oraz metali.
    

Badania mają charakter interdyscyplinarny. Oprócz prac wykopaliskowych i nieinwazyjnego rozpoznania osady metodą geofizyczną, wykonane zostały specjalistyczne analizy: archeozoologiczna, paleobotaniczna, metaloznawcza, petrograficzno-mineralogiczna i technologiczna ceramiki, datowanie termoluminescencyjne ceramiki, a także charakterystyka środowiska przyrodniczego.
Osiedle, położone na niewielkim cyplu terasy nadzalewowej doliny rzeki Wyżnicy w pobliżu jej ujścia do Wisły, funkcjonowało w czasach istnienia Imperium Rzymskiego, którego granice w Europie opierały się o Ren i Dunaj. Na północ od nich rozciągało się tak zwane Barbaricum, zamieszkiwane między innymi przez społeczności kultury przeworskiej, z którymi utożsamia się mieszkańców osady w Nieszawie Kolonii.
Do ich podstawowych zajęć należały rolnictwo i hodowla zwierząt. Badania paleobotaniczne pozwoliły ustalić, że uprawiano wszystkie znane współcześnie zboża: żyto, proso, pszenicę, jęczmień i owies, a także groch, bób, len i konopie. Dzięki analizom archeozoologicznym zwierzęcych szczątków kostnych wiadomo, że największy procent w hodowli stanowiło bydło. Ważną rolę w gospodarce żywnościowej odgrywało rybołówstwo. Znaleziono między innymi kości i łuski jesiotra.
Starożytni mieszkańcy Nieszawy zajmowali się różnymi rodzajami rzemiosł. Na terenie osady odkryto, między innymi, dużą ilość przedmiotów związanych z tkactwem: przęślików glinianych oraz ciężarków, które były używane w pionowych warsztatach tkackich.
Zabytki nieszawskie były już prezentowane na kilku wystawach archeologicznych w kraju i za granicą. W Muzeum Lubelskim stanowią istotną część stałej ekspozycji archeologicznej: „Śladami przeszłości. Najdawniejsze dzieje Ziemi Lubelskiej”
Stanowisko w Nieszawie Kolonii jest największą odkrytą dotąd na Lubelszczyźnie osadą kultury przeworskiej z reliktami budownictwa mieszkalnego.

Marta Stasiak-Cyran